کلثوم ننه
یکی از دانشمندان بنام و فقیهان بزرگ دوران صفوی محمد بن حسین خوانساری معروف به آقا جمال خوانساری یا آقا جمال اصفهانی است. این مرد علاوه بر تبحر در دانش های رایج عصر خویش و داشتن مقام والا در فقه و اصول، مظهر ذوق و استعداد و حاضرجوابی است. وی دوران کودکی و آغاز جوانی را به بطالت گذرانید و روزی که یکی از دانشمندان بزرگ در منزل پدرش آقا حسین خوانساری- که او نیز از اکابر علمای عصر بود –به مهمانی آمده بود، از آقا جمال چند سوالی در زمینه های مختلف دانش های آن روزگار کرد و جواب های نامربوط شنید و ازین خامی و نادانی فرزند جوان عالم بزرگ، دست تاسف بر یک دیگر سود و گفت: دریغ که در خانه ی آقا حسین بسته شد!"
این گفته در آقا جمال تاثیر فراوان کرد و از همان روز با جهدی بلیغ به فراگرفتن دانش پرداخت و یک شبه ره یک ساله رفت و در مدتی کوتاه سرآمد دانشمندان عصر شد و کارش به جایی رسید که برای اشغال منصب قضا سالی چهار هزار تومان از دولت مقرری می گرفت.
اگر در میان دانشمندان و مجتهدان بزرگ شیعه بتوان کسانی را برتر از آقا جمال خوانساری یا هم تراز و فروتر ازو یافت، بی گمان هیچ یک از آن ها را از لحاظ توجه به وضع اجتماعی و مبارزه با خرافات و موهوم پرستی نمی توان با وی همانند ساخت.
ادوارد براون در جلد چهارم تاریخ ادبیات خویش نگارش کتاب کوچک ولی بسیار معروفی را به این دانشمند با ذوق نسبت می دهد:
" آقا جمال خوانساری مولف کتاب معروفی است در عقاید سخیفه ی نسوان موسوم به کتاب کلثوم ننه "
باید اعتراف کرد که شهرت نام این کتاب کوچک بیش از شهرت مطلب آن است. شاید تمام ن و مردان ایرانی نام کتاب کلثوم ننه را شنیده باشند، اما به ندرت می توان کسانی را یافت که این کتاب را دیده و آن را مرور کرده باشند و البته درین ماجرا چندان زیانی نکرده اند، زیرا آن چه درین کتاب نوشته شده است مدت هاست که به طاق نسیان رفته و از آداب و رسومی که درین رساله ی کوچک مورد انتقاد قرار گرفته، اثری باقی نمانده است.
اما روح کتاب، و مقصد اصلی که نویسنده از نگارش آن در نظر داشته، هنوز زنده و پایدار است
آقا جمال این کتاب را به سبک رساله های علمیه نوشته است.
موضوع کتاب بیان عقاید و مسائل خرافی رایج بین ن آن روزگار است و در باب این مسائل باید نی که در موهوم پرستی به درجه ی اجتهاد رسیده اند، فتوی دهند
"اما مقدمه در اسامی علما و فقها و فضیلت های آن ها. بدان که افضل علمای آن ها پنج نفرند: اول: بی بی شاه زینب دوم: کلثوم ننه سیم: خاله جان آقا چهارم: باجی یاسمن پنجم: دده بزم آرا."
البته به نظر ما بسیار عجیب می آید که ببینیم سیصد سال پیش مجتهدی جناق شکستن و آش پشت پا پختن و کوزه شکستن و چشم روشنی فرستادن و صیغه ی خواهری خواندن و قند ساییدن و ابریشم دوختن بر سر عروس را به باد استهزا گرفته است.
.بسیاری از این آداب و رسوم مسخره کهنه شده و از میان رفته است. اما با آن که شلیته و شلوار پاچین جای خود را به ژوپن و کرست و بلوز و دامن بالای زانو داده و چارقد قالبی و دستمال بکن پروا ندارم و دستمال یک شاخ و یال بند و دستمال بنشین من بمیرم جای خود را به آرایش های رنگارنگ و احیانا عجیب و غریب گیسو داده است، متاسفانه هنوز بسیاری از این آداب و رسوم- آداب و رسومی که سیصد سل پیش مجتهدی بدان به نظر تمسخر می نگریسته است –میان بانوانی که همواره در جریان آخرین مد لباس و آرایش پاریس و لندن و نیویورک هستند زنده مانده است!.
در آن روزگار ن فال گوش می ایستادند و قاشق می زدند و پیراهن مراد از پول گدایی می دوختند و تخمه ی گرمک و طالبی برای شکستن در مجالس روضه بو می دادند و امروز بی هیچ ضرورتی- فقط به منظور هم چشمی و خود نمایی –به این خیاط و آن آرایشگر و آن متخصص زیبایی سر می زنند و اگر چه از پختن دو سیر برنج و نیم کیلو گوشت عاجز باشند، حتما رانندگی را فرا می گیرند و پشت فرمان اتومبیل می نشینند و در خیابان ها تجمل خود را به رخ خواهر خوانده های خویش می کشند آن را سنت موکد بل فریضه ی تخلف ناپذیر می دانند و اگر درین راه قصوری حاصل آید خود را آثم و گناه کار می پندارند!.
بی شک بانوان ایرانی به پیشرفت های بزرگ علمی و فرهنگی نایل آمده و بسیار مایه ی آبروی کشور شده اند. اما در عین حال آن اندازه که ظاهر ن و خواهران به ستاره های سینمای فرنگستان شباهت دارد، هرگز در تشبه به ن دانشمند و کارآمد و دارای تمدن واقعی توجه نشده است.
امروز کلثوم ننه ها لباس دکولته می پوشند و به شب نشینی و پارتی و مجالس رقص و قمار می روند و فال قهوه و فال ورق می گیرند و پشت میز های پوکر و رامی شب را به صبح می رسانند و تمام مسائل مهم زندگی را در برابر این سرگرمی ها و گرفتاری ها که در سخافت و زشتی از نظر قربانی بستن و سمنو پختن و خواهر خوانده گرفتن دست برده است ناچیز می انگارند.
خدا کند که در عصر ما نیز آقا جمال خوانساری دیگری از پرده ی غیب به در آید و کتاب عقایدالنسایی متناسب با پریشانی های عصر ما بنویسد
ادبیات عامیانه ی ایران( مجموعه مقالات درباره ی افسانه ها و آداب و رسوم مردم ایران )، دکتر محمد جعفر محجوب، به کوشش دکتر حسن ذوالفقاری، چاپ اول زمستان 1382 تهران، چاپ سوم پاییز 1386 تهران، نشر چشمه
نقل به تلخیص از نویسنده ی وبلاگ
های ,ی ,آقا ,کتاب ,ها ,جمال ,آقا جمال ,را به ,آداب و ,جمال خوانساری ,خود را
درباره این سایت